MATERI SESORAH BASA JAWA

KAWRUH SESORAH

            Sampun kawuningan, bilih nindakaken ayahan minangka pranatacara tuwin pamedhar sabda utawi sesorah menika dados punjering kawigatosan. Supados nengsemaken ing samudayanipun, pramila kedah ngatosaken :

1.      Busana (Ageman)

Anggenipun ngadi busana kajumbuh kaliyan kaperluwanipun, wonten ing adicara menapa ingkang badhe dipunayahi. Umpanipun wonten pahargyan panganten, langkung prayogi ngagem busana kejawen jangkep. Ewa semanten ngagem busana sanesipun inggih boten lepat bokbilih kepanggih “kok Ngijeni”. Nanging inggih tansah kagatosna bab trapsilaning ngarasuk busana.

2.      Subasita (Trapsila,Tata Krami)

Trapsila ingkang kirang, ugi badhe ngirangi kawibawan, ingkang wasana lajeng dados kirang nengsemaken. Solah bawa sampun ngantos kedamel-damel, prayogi ingkang prasaja kemwon, anteng, mantep, nanging boten kaken. Pramila menika saged gladen wonten ing sangajengipun pengilon ingkang ageng, mengke badhe manggihi patrap ingkang luwes tuwin pantes. Saha kaudiya babagan ewah-ewahaning pasuryan, sageda nggambarken wosing penggalih, ingkang salajengipun jumbuh kaliyan swasana.

3.      Swara (Vokal, Basa Pupoler)

Kedaling lesan kedah kagladhi, supados saged langkung cetha kedaling swanten. Pocapan inggih mekaten ugi, kaudia saged mbedak-mbedakaken swantening tembung-tembung ingkang medal kanthi cetha. Kados pundi rindhik rikatipun, mandhap minggahipun, sampun ngantos kesesa, nanging ugi sampun ngantos nglentreh sanget. Pramila menika kaaturi gladhi sarana ngendika sakthah-kathahipun, kados saweg dados pranatacara utawa pamedharsabda ing sawenenehing acara. Sokur menawi saged dipunrekam, lajeng dipunpirengaken saha dipungatosaken pundi ingkang taksig kirang. Bab menika kaambali ngantos kapireng sekeca.

4.      Basa Tuwin Sastra

Ngudia tambahing seserepan ing basa tuwin sastra, jalaran menika mujudaken kabetahan baku tumraping pranatacara saha pamedhar sabda. Basa ingkang kaginakaken kedah miturut tuntunaning sastra ingkang leres. Pamilihing tembung ingkang salajengipun dipunronce ukara ingkang trep, luwes, sae, wasana sekeca kapirangaken. Manggihi jaman menika, prayogi ngagem tembung-tembung ingkang prasaja kemawon. Dados langkung gampil katampi saha dipunmagertpsi dening ingkang mirengaken. Saged kemawon mbok bilih langkung marem nginakaken basa ingkang langkung rinengga, kanthi tembung-tembung ingkang endah, ananging ugi kedah ngengeti saha njumbuhaken kaliyan kawontenipun. Dene basa ingkang trep ugi ngengeti tuntunaning parama-sastra ingkang leres. Pamilihing tembung, pangrakiting ukara, laguning ukara (intonasi) ingkang cetha, kendho-kenceng, inggil andhap, rikatrindhik lsp. Ringkesipun basa ingkang komunikatif inggih menika basa ingkang kedah angengeti :

1)   Sinten ingkang gineman

2)   Sinten ingkang dipunajak gineman

3)   Sinten ingkang dipun gineman

4)   Swasana nalikanipun gineman

5)   Sami mangertosi ingkang dipungineman

Awit saking punika, pranatcara utawi pamedhar sabda kedah nggatosaken perkawi perkawis ingkang kedah dipun gatosaken tuwin perkawis-perkawis ingkang kirang mrani ingkang midhanget.

Perkawis-perkawis ingkang kedah dipun gatosaken, inggih punika.

Patrap sarira tuwin pasuryan ingkang kedah ditindakaken :

1.      Jumeneng kanthi sigrak tuwin jejeg, sikaping suku megar metawis kalih jobin(percaya diri).

2.     Asta ngapurancang, sarira radi ndegeg, janggut katarik, namung sampun katingal kaku.

3.      Polatan katingal sumeh, anmung mboten katingal kadamel-damel.

4.      Mriksani dhumateng para pamirsa kanthi trapsila.

5.      Penggalih dipunsarehken, supados suwanten mboten kepireng ndredheg.

6.      Wiramaning wicara ingkang cetha sarta kajumbuhaken kaliyan kawontenan.

7.      Suwanten mboten perlu sora, ingkang cekapan ananging wijang.

8.  Ngagem basa ingkang alus, ananging mboten perlu basa ingkang muluk-muluk, supados gampil dipunsuraos dening ingkang midhangetaken.

9.   Pangandikan mboten perlu muter-muter, ingkang cekak, ananging saged nyakup punpa-punapa ingkang badhe dipunkajengaken.

Wonten babagan igkang kedah dipungatosakenngengingi bab rantamaning sesorah, antawispun :

1.      Salam Pambuka (manut kapitadosan saha swasananipun).

2.   Purwaka inggih menika nganjukaken puja-puji marang ngarsanipun Gusti saha atur panuwun marang para rawuh sarta mbiyantu lampahing adicara.

3. Surasaning basa/isi/wos sesorah, inggih menika uderaning bab ingkang dipunwedharaken.

4.  Dudutan (simpulan) inggih menika inti sarining wedharan pangajeg-ajeng inggih menika bab-bab kang dipunkajengaken dening ingkang nindakaken ssorah dhumateng ingkang mireng.

5.  Wasana inggih menika atur panuwun saha atur nyuwun pangaksami anggenipun nindakake jejibahan.

JINISING SESORAH

Jinisipun pidhato utawi sesorah saged kabentenaken dados warni sekawan.

1.      Sesorah Kanthi Cara Apalan

Sesorah cara menika saderengipun sampun damel seratan sesorah lajeng dipunapalaken tembung ngantos ukaranipun presis kaliyan cathetan. Dados boten mawi utawi wonten pamanggih-pamanggih enggal, amargi sampun kapurba dening cathetan. Ing mriki adhakanipun menawi apalanipun wonten ingkang kesupen, lajeng saged kesupen sedayanipun. Pramila cara menika asring dipunginakaken dening lare-lare ingkag nembe gladhen utawi ajar.

2.      Sesorah Kanthi Cara Naskah utawi Teks

Sesorah cara naskah utawi teks, menika juru pamedhar sabda saestu bekta naskah, teks utawi cathetan pidhato lajeng dipun waos sawetahipun, boten dipunapaleken. Cara menika asring dipunginakaken dening para pejabat utawi punggawaning negari, mbliginipun ing upacara-upacara resmi. Upami ngresmekaken rapat akbar sawenehing parte politik, ngresmekaken satunggaling papan upami wadhuk enggal, pangetan dinten nasional, mengeti pahlawan kasumaning bangsa lsp. Kanthi ancas supados boten mlenceng kaliyan tujuan sakawit, boten klentu saha wekdalipun winates. Dene menawi wonte rembang-rembang sanes antawisipun pejabat kaliyan masyarakat dipun lajengaken ing acara sarasehan utawi temu wicara.

3.      Sesorah Kanthi Cara Dadakan utawi Impromtu

Sesorah cara dadakan, menika cara pidhato boten kanyana-nyana saderengipun menawi badhe dipunaturi sesorah utawi ndadak ing adicara menika lajeng dipunaturi sesorah. Kanthi menika piyantunipun kedah ingkang sampun beken lan padatan kersa medhar sabda. Sangunipun, cara sesorah menika kedah trampil ing pamicara saha kathah pengalaman saha seserepanipun

4.      Sesorah Kanthi Cara Eksemporan

Sesorah cara menika kanthi cara juru pamedhar sabda ngasta utawi damel cathetan atlit minangka gaman utawi pangemut-emut urutaning ingkang badhe dipun ngendikakaken. Cathetan wau namung wos-wos utawi garis ageng ingkang badhe dipun aturaken kemawon, ing salajngipun salaras kaliyan swasana nalikanipun saweg pidhato.

Nulis Sesorah

            Wedharing pangandikan, iku bisa digawe dawa lan ringkes. Semono uga ing bab basa kang digunakaken, bisa nggunakaken basa kang prasaja (biyasa) utawa basa kang rinengga (endah). Kabeh mau gumantung swasanane, ana ing upacara apa, sapa kang midhangetake, lan kapan wektune.

            Bakune, wedharing pangandikan kudu urut-runtut (sistematis), cetha pilah-pilahane, lan isine pangandikan kudu jumbuh karo ayahane. Babaring pangandikan iku bisa kaparang dadi telung perkara, inggih punika :

1.      Perangan purwaka, ngemot :

a.      Uluk salam utawa salam pambuka.

b.      Pakurmatan marang tamu.

c.       Puji syukur marang Gusti Kang Maha Agung.

d.      Ngaturake ayahan utawa jejibahane.

2.      Perangan isi/wigati/inti, ngemot : (umpamane wakil panitya. Wakil kagungan khajat, lsp).

a.    Ngaturake sugeng rawuh lan matur nuwun rawuhe tamu.

b. Ngaturake ujuding gati/khajate (khajate apa, kapan kalaksanane, para tamu disuwun apa).

c.   Ngaturaken agunging panuwun awit pambiyantune para mudha, masyarakat, lan sumbang sih saking para tamu. Ora bisa atur piwales mugi Gusti ingkang males.

d.      Nyuwunake pangapunten ait sedaya kekirangan lan kaluputane minangka panitya.

e.       Saumpama ana pejabat bisa disuwuni tanggap sabda mula.

3.      Perangan panutup, ngemot :

a.       Para tamu kasuwun nerusake anggone lelenggahan naganti purna.

b.      Nyuwun pangapunten kaluputane pribadhi.

e.   Salam panutup.

Sumber : LKS Kelas XI SEMESTER 2